Ποιο ήταν το Σχέδιο Ατσεσον για το Κυπριακό και αν χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία για λύση πριν την αιματοχυσία.

Ο μεσολαβητής για το Κυπριακό, υπουργός Εξωτερικών, Ντιν Ατσεσον ήταν ένας από τους σχεδιαστές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής κατά τη διάρκεια της προεδρίας Τρούμαν.

Μια μικρή έρευνα του ΕΛΛΑΔΑ-ΚΥΠΡΟΣ για το προτεινόμενο σχέδιο των Η.Π.Α. για το Κυπριακό, θα εξετάσουμε το σχέδιο, τις προτάσεις που έγιναν, την στάση της Ελλαδικής αλλά και της Κυπριακής πλευράς και θα καταλήξουμε στα συμπεράσματα για το αν ήταν η καλύτερη προτεινόμενη λύση ή όχι. Ας ξεκινήσουμε την μικρή μας έρευνα..

Οι προτάσεις του Ντίν Άτσεσον για το Κυπριακό, ήταν οι σκέψεις και οι ιδέες της Αμερικανικής πλευράς όπου ήρθαν σε γνώση της Ελλάδας και της Κύπρου στα μέσα του 1964. Οι σκέψεις λοιπόν του Αμερικανού Διπλωμάτη έγιναν γνωστές μέσα από τις επιστολές που αντάλλαξε με τον Γεώργιο Παπανδρέου και τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει στο φως από εφημερίδες της Ελλάδας όπως το ΒΗΜΑ και την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, πολύ πίσω στο μακρινό το 2002.

Τα ποιο σημαντικά σημεία από την επιστολή προς τον Γ.Παπανδρέου ήταν τα εξής:
Ανταλλαγή του Καστελορίζου με εδαφικές παραχωρήσεις της Τουρκίας στην Κύπρο.
Προσέξτε γιατί είναι πολύ σημαντικό... το 1964 η Τουρκία ζητούσε την προσάρτηση του Καστελορίζου στα εδάφη της! Για να καταλάβουμε όλοι τι παίζεται στην περιοχή αυτό το διάστημα.
Η Ελληνική πλευρά έθεσε τότε το θέμα με την Ίμβρο και την Τένεδο όμως απορρίφθηκε από την Τουρκική πλευρά κάτι τέτοιο.
Οι Τούρκοι ζητούσαν τότε να υπάρξουν 2 Τουρκικά καντόνια με αυτονομία στην Κύπρο και επίσης πρότειναν την περιοχή της Καρπασίας να αποδοθεί στην Τουρκία ώστε να κατασκευαστεί εκεί γιγάντια Στρατιωτική βάση.
Κατά τα λοιπά οι ΗΠΑ δίνουν στην Αθήνα την λύση του Κυπριακού με την προσάρτησης της Κύπρου στην Ελλάδα.

Οι συζητήσεις διεξάγονται μεταξύ της 24ης-28ης Ιουνίου του 64.

Ο Μακάριος δηλώνει μετά την αποτυχία των συνομιλιών:

“Αυτόκλητοι μεσολαβηταί ανέπτυξαν προσφάτως εις τα παρασκήνια της Γενεύης έντονον δραστηριότητα προς εκτροχιασμόν του Κυπριακού εκ της ακολουθητέας γραμμής… Οι αυτόκλητοι αυτοί μεσολαβηταί, ως καλώς γνωρίζω, επεξεργάσθησαν απαράδεκτα σχέδια λύσεως του Κυπριακού… Αισθάνομαι βαθυτάτην ικανοποίησιν, διότι τα σχέδια ταύτα προσέκρουσαν επί της σταθεράς αντιστάσεως της ελληνικής κυβερνήσεως”

Για να μην αναλωθούμε σε πολλές λεπτομέρειες και χαθεί η μπάλα ας δούμε μαζί τα βασικά σημεία των προτάσεων των Η.Π.Α.:

Οι ΗΠΑ θέλοντας να επιταχύνουν τις διαδικασίες, ζητούν από την Αθήνα και την Άγκυρα να βγει το Κυπριακό από το πλαίσιο διευθέτησης του ΟΗΕ και να μπει κάτω από την ΝΑΤΟικη ομπρέλα με μυστικές διαπραγματεύσεις και λύση που δεν θα είναι win-win για καμία πλευρά.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου αρνείται να συναντηθεί με τον Τούρκο ηγέτη Ισμέτ Ινονού στις ΗΠΑ όπου τους είχε καλέσει η Αμερικανική ηγεσία για συνομιλίες κορυφής.

Ο Ατσετσόν στις 5 Ιουλίου μεταβαίνει στην Γενεύη όπου είχε ανοίξει νέος κύκλος επαφών για λύση του Κυπριακού, όπως διαρρέουν τα ΜΜΕ εκείνης της εποχής οι Αμερικάνοι προτείνουν στην Ελληνική αλλά και την Κυπριακή πλευρά ένα σχέδιο λύσης που περιελάμβανε όλα όσα έγραψα ποιο πριν αλλά προσθέτοντας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, νέες εγγυήσεις για τις μειονοτικές περιοχές της Κύπρου και αυτονομία δυο καντονιών της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Οι Τούρκοι το αποδέχονται, η Ελλάδα όχι και αρχίζει νέος κύκλος συζητήσεων.. με τις ΗΠΑ να βγάζουν από το συρτάρι νέο βελτιωμένο σχέδιο, όπου περιείχε τα κάτωθι:

• Αναγνώριση Ελληνικής κυριαρχίας στην Κύπρο
• 4.5% του εδάφους θα ενοικίαζε η Τουρκία για 50 χρόνια ώστε να δημιουργήσει Στρατιωτική βάση.
• 8 επαρχίες στην Νέα Κύπρο με 2 Τουρκοκύπριους έπαρχους.
• Θέση συμβούλου για τις Μουσουλμανικές υποθέσεις.
• Μόνιμη εγκατάσταση εκπροσώπου του ΟΗΕ για τον έλεγχο των τηρηθέντων σε ότι αφορά τις μειονοτικές περιοχές.
• Αναγνώριση στην Ελλάδα και στην Τουρκία του δικαιώματος ατομικών προσφυγών, βάσει της Σύμβασης της Ρώμης για τα δικαιώματα του ανθρώπου.
• Αμυντικό όργανο ΕΛΛΑΔΑΣ-ΤΟΥΡΚΙΑΣ 
• Και το ποιο σημαντικό επανεγκατάσταση των εκτοπισμένων της Κωνσταντινούπολης.
• Τήρηση των διεθνών υποχρεώσεων σε Ίμβρο και Τένεδο.

Το σχέδιο παραδίδεται στις 20 Αυγούστου στην Ελληνική πλευρά, όπου μετά από συζητήσεις στο εσωτερικό με μόνο την ΕΔΑ να το απορρίπτει, για άγνωστο λόγο ο Παπανδρέου δεν το συζητά και προωθεί νέο βελτιωμένο σχέδιο σχετικά με την Στρατιωτική βάση στην Κύπρο για την Τουρκία, οι Αμερικανοί δείχνουν δυσαρεστημένοι και δεν δίνουν ελπίδες στην Ελληνική πλευρά για το μεγάλο ΝΑΙ, στις 4 Αυγούστου η Ελληνική πλευρά απορρίπτει το σχέδιο.

Για το ρόλο του Μακαρίου έχουν ειπωθεί πολλά, για να καταλάβουμε όμως πως λειτουργούσε τότε ο Κύπριος ηγέτης αρκεί μόνο το παρακάτω απόσπασμα από την συνομιλία του με τον μετέπειτα Υπουργό Σάκη Πεπονή

 ‘‘Ο Μακάριος μου είπε απερίφραστα ότι αποδεχόταν την ένωση υπό την προϋπόθεση ότι η Κύπρος δε θα εντασσόταν, δε θα υπαγόταν στο ΝΑΤΟ. Ξαφνιάστηκα..

Η Τουρκική πλευρά βλέποντας ότι η Αθήνα φέρνει εμπόδια, στέλνει επιστολή στον Άτσεσον και απορρίπτει την λύση με πρόσχημα ότι δεν θα μπορέσει να διασφαλιστεί η Τουρκική κυριαρχία στο νησί.

Ο Μάριος Ευρυβιάδης, στο βιβλίο του 1964-1974: Δέκα χρόνια προδοσίας κάνει λόγο για συμφωνία της Ελλάδας με τις ΗΠΑ για ανατροπή του Μακαρίου εντός μιας εβδομάδος, προσάρτηση της Νήσου στην Ελλάδα και άμεση διαπραγμάτευση πάνω στο σχέδιο Άτσεσον για λύση στο Κυπριακό, αφού όμως πρώτα έχει ενημερωθεί η Τουρκική ηγεσία για το Ελλαδικό πραξικόπημα στην Κύπρο και δεν αντιδράσει Στρατιωτικά. Τελικά η Ελλάδα δεν προχωρά στο σχέδιο ανατροπής του Μακαρίου.


Ο Λίντον Τζόνσον όταν αποχαιρέτησε τον Γεώργιο Παπανδρέου στην Ουάσιγκτον στα τέλη Ιουνίου φέρετε να του είπε:

‘‘Ακούστε με κύριε Παπανδρέου, μόλις τις προάλλες σταμάτησα μια τουρκική εισβολή στην Κύπρο, είναι καλύτερα να συνομιλείς πρίν παρά ύστερα από μία εισβολή’’

Ουσιαστικά ο Τζόνσον λέει στον Παπανδρέου ότι αν δεν δεχθείς την λύση που προτείνουμε, εμείς δεν μπορούμε να συγκρατήσουμε άλλο την Τουρκία και η επέμβαση του Τουρκικού Στρατού στην Κύπρο θα είναι θέμα χρόνου, όπως και τελικά έγινε 10 καλοκαιρία αργότερα!

Για να το κλείσουμε και να φτάσουμε σε ένα συμπέρασμα, οι Αμερικανοί είχαν ήδη καταλάβει τα σχέδια της Άγκυρας για την Κύπρο και θέλησαν το 1964 να δώσουν μια λύση για το νησί ώστε να αποτρέψουν και την κάθοδο της Σοβιετικής Ένωσης που τότε φάνταζε υπερδύναμη. Η σημερινή Ρωσία είχε απλώσει τα δίχτυα της γύρω από τον Μακάριο και τον προστάτεψε σε κάθε του βήμα, άλλωστε είναι γνωστές οι έμμεσες απειλές προς την Άγκυρα ότι αν χτυπήσετε τον Μακάριο εμείς θα επέμβουμε στην Κύπρο για να τον σώσουμε αλλά και να σας αποτρέψουμε να ανεβείτε στο νησί.

Οι ΗΠΑ βλέποντας όλη αυτή την μεγάλη αναστάτωση που θα ξεκινούσε στην περιοχή, πρότειναν στην Ελλάδική, στην Κυπριακή αλλά και στην Τουρκία μια λύση που όλοι θα ήταν ευχαριστημένοι. Για μικροπολιτικούς λόγους η Ελλαδική πλευρά λέει όχι και χάνεται μια τεράστια ευκαιρία για νίκη με 3-0 πριν καν την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Η Κυπριακή πλευρά με τον Μακάριο φαντάζεται ότι θα καπελωθεί και από ηγέτης της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας θα καταλήξει σε απλό κομπάρσο της Ελλαδικής πολιτικής σκηνής. Στην Ελλάδα η πολιτική σκηνή ήταν ένα σαν ένα σπασμένο τηλέφωνο, προβληματική και με καμία διάθεση για συνεργασία στο εσωτερικό, άλλωστε 3 χρόνια μετά η 21η Απριλίου θα αναλάμβανε τις τύχες της χώρας, από ένα πολιτικό προσωπικό που φοβόταν και δείλιαζε σε κάθε του απόφαση. Τότε το 1964 η μοναδική πολιτική δύναμη που άσκησε τεράστια επιρροή ώστε να μην οδηγηθούμε σε λύση του Κυπριακού ήταν η ΕΔΑ. Ο Γ.Παπανδρέου αλλά και ο Ανδρέας τους υπολόγιζαν σε κάθε τους απόφαση.

Λίγο πριν οι συνομιλίες αποτύχουν οι Αμερικανοί βλέποντας το αδιέξοδο να έρχεται, προτείνουν στον Γ.Παπανδρέου την λύση του πραξικοπήματος και ανατροπής του Μακαρίου, βλέπετε η επιθυμία για ανατροπή του Μακαρίου δεν ήταν επιθυμία μόνο του Ιωαννίδη, ήταν πρώτιστα επιθυμία των Αμερικανών, τότε λοιπό την γνωστοποιούν στον γέρο της Δημοκρατίας λέγοντας του σε γενικές γραμμές τα εξής για να μην προχωρήσω σε γενικότερη ανάλυση και σας κουράσω, η Ελλάδα ανατρέπει τον Μακάριο και ανακυρήσσει άμεσα την προσάρτηση της στον Ελλαδικό κορμό, αμέσως μετά κάθεται στο τραπέζι των συζητήσεων και βρίσκεται λύση με την Τουρκία μέσω μυστικών συνομιλιών. Το σχέδιο αυτό είχε και άλλες δυο παραμέτρους ή υποσχέδια, το πρώτο θα ήταν με την ανατροπή του Μακαρίου η Τουρκία να έκανε και αυτή επέμβαση στην Κύπρο καταλαμβάνοντας ένα ποσοστό κοντά στο 4 με 5% για δημιουργία Στρατιωτικής βάσης και το δεύτερο να καταλάβει ένα ποσοστό 24% με 28%. Η αρχική όμως ιδέα ήταν ανατροπή του Μακαρίου από την Ελλάδα, με την Τουρκία να είναι ενήμερη ώστε να μην εισβάλλει, προσάρτηση της στην Ελλάδα και έναρξη συζητήσεων για άμεση λύση με μυστικές συμφωνίες των τριών μερών, μέχρι την ολοκλήρωση της συμφωνίας.

Η Ελλαδική πλευρά προφανώς και φοβήθηκε ένα εμφύλιο.. άλλωστε δεν είχαν περάσει και πολλά χρόνια από τον εμφύλιο που διέλυσε και δίχασε την Ελλάδα. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος που η Ελλαδική πλευρά δεν προχώρησε στο σχέδιο και στην λύση του Κυπριακού προβλήματος.
Η γνωστή φοβική στάση των Ελλήνων πολιτικών που διχάζει μέχρι και σήμερα το πολιτικό σκηνικό της χώρας ήταν και τότε η βασική αιτία που η λύση για το Κυπριακό δεν ήρθε ποτέ.

Ίσως να μην ήταν το καλύτερο σχέδιο, αλλά υπήρχε μια βάση συνομιλιών και ίσως τότε να είχε λυθεί και το θέμα της ΑΟΖ, ίσως!

Αν χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία; Δύσκολο να το πεις με τα σημερινά δεδομένα, οι εποχές άλλαξαν και σήμερα έχουμε άλλες καταστάσεις μπροστά μας, τότε δεν υπήρχε η Τουρκική εισβολή, οι αγνοούμενοι και τα θύματα του πολέμου, αν όμως πάμε πίσω στον χρόνο και έχοντας ανοικτό μυαλό(που δεν είχαν οι τότε πολιτικοί)προσπαθήσουμε να δούμε στο μέλλον, τότε η πρόταση αυτή ήταν μια καλή βάση για επίλυση του Κυπριακού, πριν καν αυτό διογκωθεί με την εισβολή του 1974.

ΥΓ. Σίγουρα οι φωνές που ακούστηκαν για εμφύλιο είχαν βάση και σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να τις απορρίψουμε κατηγορηματικά, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Αμερικάνοι είχαν ξεκαθαρίσει στην Ελλαδική αλλά και στην Κυπριακή ηγεσία ότι η Τουρκία είναι έτοιμη για επέμβαση στην νήσο, αυτό οι Έλληνες πολιτικοί στο σύνολο τους το γνώριζαν. Οι Έλλαδίτες πολιτικοί γνώριζαν τους λάθος χειρισμούς του Μακαρίου με την αναθεώρηση των 13 σημείων του Συντάγματος. Παρόλα αυτά δεν κατάλαβαν ότι το τέλος της Κύπρου ήταν κοντά.. 10 χρόνια, 10 καλοκαίρια μετά μπήκε και η ταφόπλακα με την εισβολή.

ΥΓ.2 Το σχέδιο προσπάθησα να το παρουσιάσω όσο ποιο συνοπτικά γίνετε για να μην κουράσει και τελικά δεν διαβαστεί από κανέναν, σίγουρα αν ψάξετε στο διαδίκτυο θα βρείτε αναλυτικά τις προτάσεις αλλά και τις ενστάσεις της Ελληνικής πλευράς. Στο ΕΛΛΑΔΑ-ΚΥΠΡΟΣ προσπαθώ όλα αυτά τα χρόνια να παρουσιάζω θέματα χωρίς να κουράζουν τον αναγνώστη και να περιέχουν μόνο τις βασικές πληροφορίες που χρειάζεται να ξέρει κάποιος.


ΕΛΛΑΔΑ-ΚΥΠΡΟΣ 2017