Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ 

Ο αιφνίδιος θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου επέφερε την αναταραχή στην τεράστια αυτοκρατορία που είχε δημιουργήση, διότι ο μέγας στρατηλάτης δεν εφρόντισε για τον ορισμό του διαδόχου του. 

Οι υποψήφιοι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, πρώην εκλεκτοί στρατηγοί των Μακεδόνων (Αντίγονος, Σέλευκος, Πτολεμαίος, Περδίκκας, Ευμένης, Λυσίμαχος, Λεοννάτος, Αντίπατρος, Κρατερός), επεδώθησαν σε έναν ανηλεή αγώνα επικρατήσεως. Η ενότης του αχανούς κράτους δεν άντεξε για πολύ τις εσωτερικές συγκρούσεις, με τελικό αποτέλεσμα τον διαμελισμό της αυτοκρατορίας σε βασίλεια των επεκρατησάντων ανά περιοχή στρατηγών και την δημιουργία αντιστοίχων δυναστειών (Πτολεμαίοι, Σελευκίδες, Αντιγονίδες, Ατταλίδες). Βασικό στοιχείο των συγκρούσεων των Επιγόνων (έτσι ωνομάσθησαν οι υιοί των διαδόχων) αποτελεί η χρήσις όπλων, κυρίως πολιορκητικών μηχανών, υψηλής τεχνολογίας. Γιγαντιαίοι καταπέλτες, πανύψηλοι πολιορκητικοί πύργοι, κατάφρακτες χελώνες (ανάλογες με τα σύγχρονα τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού), τεράστια τρύπανα τειχών και άλλα οπλικά συστήματα είναι πλέον οι κύριοι εκφραστές της πολεμικής συγκρούσεως. Τα όπλα αυτά κατεσκευάσθησαν και χρησιμοποιήθησαν για πρώτη φορά από τους σπουδαίους μηχανικούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην νικηφόρα εκστρατεία της Ασίας. 

Οι Επίγονοι, διαθέτοντας αναλόγου σπουδαιότητος ή ακόμη και τους ιδίους μηχανικούς, συνέχισαν την λαμπρή παράδοσι μηχανικής και μηχανολογίας που τους παρεδόθη, εξελίσσοντας ακόμη περισσότερο την πολιορκητική τέχνη. Εξοχώτερος των Επιγόνων ανεδείχθη ο υιός του Αντιγόνου του Μονοφθάλμου ή Κύκλωπος Δημήτριος, ο οποίος έλαβε τον τίτλο Πολιορκητής λόγω της τεχνικής ικανότητος και της εφευρετικότητος του στην πολιορκία. 

Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής (337-283 π.Χ.) έλαβε την στρατιωτική του προπαιδεία κατά τους πολέμους του 317 π.Χ. με τον Ευμένη. Το επόμενο κιόλας έτος και σε ηλικία εικοσιενός ετών ηγήθη του δεξιού κέρατος της παρατάξεως. Από τότε ο Δημήτριος έλαβε μέρος σε πολλές μάχες και το 307 π.Χ. ελευθέρωσε τας Αθήνας από την κυριαρχία του Κασσάνδρου, εκδιώκοντας τον Δημήτριο Φαληρέα. Το 306 π.Χ. ανέλαβε την ηγεσία στην διαμάχη με τον Πτολεμαίο τον Α΄ και πέτυχε διπλή νίκη στην Σαλαμίνα της Κύπρου, όταν νίκησε τον αδελφό του Πτολεμαίου Μενέλαο στην ξηρά και τον στόλο που έσπευσε προς βοήθεια του στην θάλασσα. Κατά την διάρκεια της πολιορκίας της Σαλαμίνος, ο μηχανικός και τεχνικός σύμβουλος του Επίμαχος ο Αθηναίος κατεσκεύασε την Ελέπολι (ελείν και πόλις = κυριευτής πόλεως), μία μετεξέλιξι των πολιορκητικών πύργων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. 

Η (Μικρά) Ελέπολις είχε ύψος 40 μέτρων και διέθετε 9 ορόφους γεμάτους με βλητικά μηχανήματα και πολεμιστές. Ο Μενέλαος κατάφερε να κάψη αυτήν την πολιορκητική μηχανή κάποια νύκτα της πολιορκίας. Κατά την διάρκεια του πολέμου με τον Πτολεμαίο τον Α΄ ο Αντίγονος ζήτησε την συνδρομή των Ροδίων, οι οποίοι διατηρούσαν σημαντικές εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο. Για να τους εξαναγκάση να δεχθούν, συνέλαβε τα εμπορικά τους πλοία που κατευθύνοντο προς την Αλεξάνδρεια. 

Οι Ρόδιοι αντέδρασαν και με ισχυρό στόλο απελευθέρωσαν τα πλοία τους, ερχόμενοι σε ρήξι με τον Αντίγονο. Ο Δημήτριος έλαβε εντολή να κατευθυνθή εναντίον της Ρόδου. Οι Ρόδιοι, βλέποντας την αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου, δέχθησαν να συμμαχήσουν με τον Αντίγονο. Ο Δημήτριος όμως ζήτησε εγγυήσεις (100 από τους επιφανέστερους πολίτες ως ομήρους και άδεια εισόδου του στόλου στον λιμένα) που ισοδυναμούσαν με υποταγή, με αποτέλεσμα αυτές να απορριφθούν και να ξεκινήση έτσι η περίφημη πολιορκία της Ρόδου.

Στα τέλη του Ιουλίου του 305 π.Χ., ο Δημήτριος συγκέντρωσε περί τα 200 πολεμικά πλοία και 170 μεταγωγικά με 40000 άνδρες και πλήθος καταπελτών. Στην δύναμι αυτή προσετέθησαν και διάφοροι σύμμαχοι πειρατές, ενώ το εκστρατευτικό σώμα ακολουθούσαν και 1000 εμπορικά πλοία που θα συνέβαλαν στην μεταφορά των λαφύρων, όταν θα κυριεύετο η πόλις. Ως χώρος αποβάσεως επελέγη ο κόλπος του Ιαλυσού, ο οποίος αξιοποιήθη δια τεχνικών έργων ώστε να προσφέρει ασφάλεια στον πολυάριθμο στόλο κατά την πολιορκία. 

Οι Ρόδιοι, που διέθεταν 6000 στρατευσίμους πολίτες, προσπάθησαν να ενισχύσουν το στράτευμα τους με μετοίκους και δούλους, συμπλήρωσαν τις οχυρώσεις της πόλεως και ξεκίνησαν την κατασκευή αναριθμήτων καταπελτών. Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής ξεκίνησε τις επιθέσεις εναντίον της Ρόδου από την θάλασσα. Ένωσε δύο φορτηγά πλοία και τοποθέτησε πάνω τους μία διπλή χελώνη (χωστίς) για να προστατεύη τους άνδρες του μηχανικού από τα εχθρικά βλήματα. Παρομοίως, τοποθέτησε σε άλλα δύο ενωμένα φορτηγά δύο τετραώροφους πύργους (υψηλοτέρους των τειχών της πόλεως) με βλητικές μηχανές. Για την προστασία αυτών των κατασκευών από τα ταχύπλοα ροδιακά πλοία ετοποθετήθη μπροστά τους ένας πλωτός ξύλινος χάραξ με σιδηρές αιχμές. Επίσης, οι στερεώτεροι λέμβοι (ελαφρά πλοία) μετετράπησαν σε καταφράκτους (με κατάστρωμα δηλαδή) και έγιναν οι φορείς Κρητών τοξοτών και οξυβελών καταπελτών, που ήσαν ικανοί να βάλλουν σε απόστασι 500 μέτρων βέλη μήκους 65 εκατοστών. 

Οι Ρόδιοι για να κρατήσουν σε απόστασι τις μηχανές του Δημητρίου και για να αποκρούσουν τυχόν απόβασι στον ατείχιστο λιμενοβραχίονα του μεγάλου λιμένος τους, τοποθέτησαν εκεί τους δικούς τους οξυβελείς και λιθοβόλους καταπέλτες, ενώ άρχισαν να εξοπλίζουν και τα φορτηγά πλοία που ναυλοχούσαν εντός του λιμένος. Αφού ο Δημήτριος κατώρθωσε να αποβιβάση κρυφά στην βόρεια άκρη του λιμενοβραχίονος οπλίτες και πλήθος οξυβελών και λιθοβόλων καταπελτών, ξεκίνησε τις επιθέσεις. Οκτώ ημέρες επιθέσεων απέβησαν άκαρπες και με σημαντικό κόστος απωλειών για τον Δημήτριο. Αφού οι δύο αντίπαλοι επεσκεύασαν τις μηχανές τους και τα τείχη, ξεκίνησε νέο κύμα επιθέσεων. Αυτήν την φορά η Ρόδος διέτρεξε σοβαρότατο κίνδυνο, διεσώθη όμως όταν τρία πλοία της (επανδρωμένα με εθελοντές επιφανείς Ροδίους αριστοκρατικών οικογενειών) κατάφεραν, παρά τον καταιγισμό εχθρικών βλημάτων, να διασπάσουν τον χάρακα και να ανατρέψουν τις δύο πλωτές μηχανές. 

Η τρίτη μηχανή διεσώθη την τελευταία στιγμή, παρά την ριψοκίνδυνη καταδίωξι που είχε ως αποτέλεσμα την βύθισι ενός εκ των ροδιακών πλοίων. Ο Δημήτριος κατεσκεύασε νέα πλωτή μηχανή, τριπλάσια σε μέγεθος, μία θύελλα όμως την κατέστρεψε, δίνοντας στους Ροδίους την ευκαιρία να αντεπιτεθούν και να απαγκιστρώσουν τις εχθρικές δυνάμεις από τον λιμένα τους. Αφού η κακοκαιρία ανέστειλε τις ναυτικές επιχειρήσεις, που δεν σημείωσαν άλλωστε κάποια επιτυχία, ο Δημήτριος εστράφη στην προετοιμασία πολιορκίας από την ξηρά. Για τον λόγο αυτό συγκέντρωσε, όπως αναφέρει ο Διόδωρος, περί τους 30000 τεχνίτες-εργάτες και τους ικανοτέρους των μηχανικών της εποχής, με προεξέχοντες τον Επίμαχο τον Αθηναίο και τον Ηγήτορα τον Βυζάντιο. Το μηχανικό ξεκίνησε την διάνοιξι στοών κάτω από τα τείχη, έτσι ώστε να επιτευχθή η ακίνδυνη προσπέλασι τους. Ετοιμάσθησαν επίσης οκτώ χωστρίδες χελώνες για την προστασία των οπλιτών, καθώς και τρυπάνια μήκους 25 μέτρων για την δημιουργία ρηγμάτων στα τείχη, ενώ οι οξυβελείς και λιθοβόλοι καταπέλτες έφτασαν σε υπέρογκους αριθμούς. 

Οι μηχανικοί του Δημητρίου ανέπτυξαν επίσης μερικά εντυπωσιακά οπλικά συστήματα, όπως ο πολυβόλος καταπέλτης, που κετασκεύασε ο Διονύσιος ο Πολιορκητής από την Αλεξάνδρεια. Ο συγκεκριμένος καταπέλτης στηρίζετο σε ένα ισχυρό ευθύτονο τόξο, στο οποίο προστίθετο αυτοματισμός. Πάνω από το τόξο υπήρχε μία θήκη με απτέρωτα βέλη, η οποία με την βοήθεια διπλού μοχλού κινείτο παλινδρομικά, οπλίζοντας κάθε φορά την χορδή του τόξου και φέρνοντας δύο βέλη σε θέσι βολής. Μοναδικά μειονεκτήματα του όπλου ήσαν η διατρητική ικανότης και το δραστικό βεληνεκές (100 μέτρα περίπου), που θυσιάζοντο χάριν της ταχυβολίας. 

Ο πολυβόλος καταπέλτης διετηρήθη έως τους βυζαντινούς χρόνους, εξαπλώνοντας την χρήσι του και στους Άραβες (carkh Kaman). Εντυπωσιακές ήσαν οι κατασκευές του Ηγήτορος του Βυζαντίου, δύο γιγαντιαίες χελώνες (κριοφόρες) μήκους 63 ποδών (19 μέτρα) και πλάτους 42 ποδών (12,60 μέτρα). Η ονομασία χελώνη προήρχετο τόσο από την πολύ αργή κίνησι της κατασκευής λόγω βάρους (240 τόννοι ή αλλιώς 4000 τάλαντα), όσο και από την παλινδρομική κίνησι του κριού, που εξέρχετο της κατασκευής, όπως το κεφάλι της πραγματικής χελώνης από το όστρακο της. 

Η χελώνη εστηρίζετο σε τέσσερις ορθοστάτες διαστάσεων 36Χ1,25Χ1,5 ποδών (10,80Χ0,38Χ0,45 μέτρα) και εκινείτο με οκτώ τροχούς, ύψους 6,75 ποδών (2,02 μέτρα) και πάχους 3 ποδών (0,90 μέτρα), οι οποίοι συνδέοντο με ταινίες σφυρηλατημένου εν ψυχρώ σιδήρου και περιστρέφοντο από αμαξόποδες (σφαιρικά εφέδρανα). Οι εξωτερικές επιφάνειες της, το "καβούκι", ήσαν χτισμένες με πηλό και επενδυμένες με δέρματα, ώστε να προσφέρουν προστασία από φωτιά και εχθρικά βλήματα. Στο άνω τμήμα της χελώνης υπήρχε ένας μικρός πύργος, ειδικά ενισχυμένος. Το επιθετικό της όπλο, ο κριός, είχε μήκος 104 ποδών (32 μέτρα), ήτο τυλιγμένος σε δέρματα ζώων και κατέληγε σε σιδερά κεφαλή, όμοια με έμβολο πολεμικού πλοίου. Από την κεφαλή αυτή εκρέμοντο τρία σιδηρά σχοινιά πάχους 20 εκατοστών, στα οποία ήσαν περιτυλιγμένα άλλα μικρότερης διατομής και σε απόστασι 38 εκατοστών μεταξύ τους. 

Η τελική του θέσι επετυγχάνετο κάθε φορά με την χρήσι βαρούλκων. Η μηχανή μπορούσε να κινηθή άνετα προς τις τέσσερις διευθύνσεις, καθώς και πάνω κάτω. Για την επάνδρωσι της απαιτούντο 100 άνδρες. Ο Επίμαχος ο Αθηναίος κατεσκεύασε μία Ελέπολι (Μεγάλη), μεγαλύτερη από εκείνη που κατεσκεύασε στην Σαλαμίνα της Κύπρου, την φοβερότερη πολιορκητική μηχανή που είχε εμφανισθή ποτέ. Η πολυδάπανη αυτή κατασκευή είχε ύψος 150 πόδια (45 μέτρα) και πλάτος 60 πόδια (18 μέτρα), ενώ το βάρος της έφτανε τους 180 τόννους. 

Ο ξύλινος σκελετός ήτο επικαλυμμένος με ακατέργαστα δέρματα και υφάσματα από τρίχες αιγών, καθώς και με ειδική μεταλλική επίστρωσι, έτσι ώστε να μην καίγεται. Η κατασκευή, εκτός των πυρπολικών επιθέσεων, άντεχε και σε καταπόνησι πλήγματος λίθινου βλήματος βάρους 180 χιλιογραμμαρίων. (αναπαράστασις) Η Ελέπολις διέθετε 19 ορόφους, στον καθένα εκ των οποίων υπήρχαν δεξαμενές νερού (πυροσβεστικές φωλέες), έτσι ώστε να αντιμετωπίζεται κάθε περίπτωσι υπερκεράσεως της πυριμάχου εξωτερικής επενδύσεως. Στους χαμηλούς ορόφους είχαν τοποθετηθή λιθοβόλες μηχανές (δυνατότητος εκσφενδονήσεως λίθων βάρους 150 χιλιογραμμαρίων), στους μεσαίους μέγιστοι καταπέλτες και στους ανωτέρους μικρότεροι καταπέλτες και ελαφρές λιθοβόλες μηχανές. 

Σε κάθε πλευρά της Ελεπόλεως ήσαν στερεωμένοι κι από ένας πολιορκητικός κριός με την ανάλογη χελώνη. Οι άνδρες που επάνδρωναν αυτά τα οπλικά συστήματα ξεπερνούσαν τους διακοσίους. Η κίνησις της Ελεπόλεως προς τα εμπρός και προς τα πίσω πραγματοποιείτο με οκτώ τροχούς πάχους 1 μέτρου, ενώ προς τα πλάγια με αντιστρεπτούς, μικρούς τροχούς. Οι Ρόδιοι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν αυτό το κινητό φρούριο ούτε με τον περιστρεφόμενο γερανό τους, έναν μηχανισμό που κατεσκεύασε ο Καλλίας ο Ρόδιος. Ο περιστρεφόμενος γερανός άρπαζε τις πολιορκητικές μηχανές του εχθρού έξω από τα τείχη, τις ανύψωνε και τις μετέφερε στο εσωτερικό. Με την εμφάνισι της Ελεπόλεως ο Καλλίας δήλωσε πλήρη αδυναμία της κατασκευής του εναντίον αυτού του μεγαθηρίου. 

Οι Ρόδιοι έτσι ηναγκάσθησαν να επαναφέρουν τον πρώην αρχιμηχανικό τους, τον Διόγνητο, τον οποίον είχαν παραμερίση προς χάριν του Καλλία, όταν αυτός τους παρουσίασε σε δημόσια επίδειξι τον περιστρεφόμενο γερανό του επί ομοιώματος τείχους της πόλεως. Όπως τελικά απεδείχθη, κάτι που ισχύει σε ομοίωμα δεν ισχύει απεριόριστα και στην πραγματικότητα. Ο Διόγνητος έδωσε εντολή να ανοιχθούν μικρές οπές στα τείχη και να τοποθετηθούν σε αυτές υδρορροές, από τις οποίες θα εχύνοντο περιμετρικά των τειχών ύδατα, λάσπες και άλλες ακαθαρσίες. Αυτή η ενέργεια είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία βαλτώδους εδάφους έξωθεν των τειχών, πράγμα που εμπόδιζε την κίνησι της Ελεπόλεως και των άλλων βαρέων πολιορκητικών μηχανών. Με την έναρξι της εαρινής περιόδου του 304 π.Χ. ο Δημήτριος ξεκίνησε συντονισμένη επίθεσι από ξηρά και θάλασσα. 

Οι πολιορκητικές μηχανές κατώρθωσαν να δημιουργήσουν ρήγμα στο τείχος της νοτίου πλευράς, οι Ρόδιοι όμως αντίσταντο σθεναρώς, κατασκευάζοντας δεύτερο βοηθητικό τείχος. Αναθαρρημένοι μάλιστα από τις νέες ενισχύσεις που έλαβον από πλοία των Πτολεμαίου, Κασσάνδρου και Λυσιμάχου, πέρασαν στην αντεπίθεσι και προκάλεσαν σοβαρές φθορές στις μηχανές του Δημητρίου, που ηναγκάσθη να τις αποσύρη. Για την επιδιόρθωσι τους απαιτήθη αρκετός χρόνος, διάστημα το οποίο εκμεταλλεύθησαν οι Ρόδιοι για να ενισχύσουν και με τρίτο τείχος το σημείο του ρήγματος, αλλά και για να επιφέρουν σοβαρά πλήγματα στις δυνάμεις του Δημητρίου. Με την επιδιόρθωσι των πολιορκητικών μηχανών ο Δημήτριος ξεκίνησε επαναλαμβανόμενες επιθέσεις, οι οποίες δημιούργησαν νέο ρήγμα στα τείχη. Και πάλι όμως οι επιτιθέμενοι δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν αυτό το γεγονός, καθότι αντιμετώπιζαν σθεναρή αντίστασι. Το σκηνικό δεν άλλαξε στην συνέχεια και έτσι το καλοκαίρι του 304 π.Χ. οι εχθροπραξίες σταμάτησαν. 

Ο Δημήτριος έπρεπε απαραιτήτως να σπεύση προς την κυρίως Ελλάδα, όπου ο Κάσσανδρος σημείωνε αλλεπάλληλες επιτυχίες κατά του Αντιγόνου. Έτσι η μακρόχρονη πολιορκία έληξε με μία ευνοϊκή συμφωνία για τους Ροδίους, στους οποίους ανεγνωρίζετο η ανεξαρτησία τους και το δικαίωμα της μη συμμετοχής στον πόλεμο εναντίον του Πτολεμαίου. Ο Δημήτριος, αναγνωρίζοντας την γενναιότητα που επέδειξαν οι Ρόδιοι, τους χάρισε όλες τις πολεμικές μηχανές που χρησιμοποίησε κατά την διάρκεια της πολιορκίας. Με τα χρήματα που εξοικονόμησαν από την πώλησι αυτών των μηχανών οι Ρόδιοι κατεσκεύασαν το περίφημο άγαλμα του Κολοσσού της Ρόδου, το οποίο και αφιέρωσαν στον θεό Απόλλωνα, προστάτη της ελευθερίας τους. 

Η πολιορκία της Ρόδου έμεινε στην ιστορία ως η αποθέωσι της τεχνολογίας οπλικών συστημάτων. Το πλήθος και το είδος των τεχνολογικών καινοτομιών που ενεφανίσθη την συγκεκριμένη περίοδο, στον συγκεκριμένο χώρο, δεν παρετηρήθη πουθενά αλλού. Αρκετοί αιώνες πέρασαν για να εμφανιστούν νέες τεχνικές και μηχανισμοί στην εφαρμογή της πολεμικής τέχνης. Το μήνυμα όμως που έστειλαν οι Ρόδιοι παρέμεινε αναλλοίωτο στο διάβα των αιώνων, επαναλαμβανόμενο στις διαδοχικές φάσεις της ιστορίας. 

Η τεχνολογική υπεροχή, η ύλη που δίνει την ισχύ στον δυνατό, δεν κατάφερε να κάμψη το ανθρώπινο φρόνημα, την θέλησι για ελευθερία. Αυτό που απομένει να αναρωτηθούμε σήμερα είναι το αν και η αναγνώρισις αυτού του αξιώματος συνεχίζει να υφίσταται ή παρέμεινε προνόμιο κάποιων σπουδαίων ανθρώπων του παρελθόντος.

ΠΗΓΕΣ
1. Χρήστος Δ. Λάζος, Μηχανική και τεχνολογία στην αρχαία Ελλάδα, εκδόσεις Αίολος, Αθήνα 1993, σελίδες 76-77 2. Ιστορία Ελληνικού Έθνους, εκδοτική Αθηνών, τόμος Δ, σελίδες 285-290 3. Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος, Αρχαίοι Έλληνες θετικοί επιστήμονες, εκδόσεις Γεωργιάδης, Αθήναι 1995 Δημήτριος ο Πολιορκητής, σελίς 136 Διονύσιος ο Πολιορκητής, σελίς 152 Επίμαχος ο Αθηναίος, σελίς 171 Ηγήτωρ ο Βυζάντιος, σελίδες 203-204 Καλλίας ο Ρόδιος, σελίδες 259-260 4. Γρηγόρης Ζώρζος, Περί τεχνικών Μεγάλου Αλεξάνδρου, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Αθήνα 1998, σελίδες 97-99, 105-113, 250-251 5. Χ. Μαλλιάρος-Α. Λαζάρου-Δ. Χατζής, Αρχαία ιστορία, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήναι 1970, Μέρος δεύτερον σελίδες 14-15 6. Επιστήμη και ζωή τόμος 4, Δημήτριος ο Πολιορκητής, σελίς 270 7. Εταιρία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας - Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Κατάλογος της έκθεσης αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας, εκδόσεις Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, Θεσσαλονίκη 1997, κεφάλαιο 3 Οπλικά Συστήματα, αριθμός καταλόγου 7